Về “câu thơ Vương Bột”

Nguyễn Huệ Chi

Đọc trên mạng, thấy ông Lê Vĩnh Huy đã đưa ra những giải thích sáng tỏ về câu trích dẫn gọi là "thơ Vương Bột" trong bài phát biểu của ngài Tập Cận Bình sáng 6-11 tại hội trường Quốc hội Việt Nam (xem ở đây). Quốc hội chúng ta chắc hết phải nhốn nháo hỏi nhau: “Câu thơ ấy là trong bài thơ nào ấy nhỉ?”. Một học giả khác, ông Hải Võ, cũng chịu khó giải mã tường tận hầu hết các điển cố được họ Tập sử dụng trong bài nói dài 20 phút rất "văn hoa kiểu cách" mà ta vừa nhắc (xem ở đây). Xin cám ơn ông Hải Võ đã giúp mọi người hiểu rõ thêm, rằng những lời ông Tập nói trước gần 500 vị nghị sĩ Việt Nam là những lời rất rỗng và sáo, vốn từng nói ở nơi này nơi khác hết cả, chỉ nhai lại mà chẳng chút gì thật bụng.

Bản thân tôi nghĩ, hình như họ Tập đi chuyến này là muốn làm một màn trình diễn trước dư luận quốc tế, về cái hình ảnh mình được đón tiếp hết mực long trọng, từ ông TBT cho đến cả một Quốc hội đã phải nín thinh, chăm chú nghe mình, có nghĩa là mình áp đảo được, “làm hòa” được với Việt Nam rồi. Chứ thực tâm, ông ta cũng biết, người Việt Nam từ trong đáy lòng không ai chấp nhận ông ta, kể cả ngay với một số nhân vật đương quyền đương chức. Đứng về góc độ ấy (thuyết phục Việt Nam) mà nhìn, thì ông ta thất bại chứ không thắng lợi. Và chắc ông ta cũng không cố giành cho được thắng lợi ở cái mục tiêu khó gặm này (khác với Bắc Triều Tiên, ông ta quả đang muốn thuyết phục).

Riêng trong các điển cố ông ta sử dụng trong bài nói, có điển cố Vương Bột, theo tôi là hết sức thâm thúy, và rất giảo quyệt nữa, mà có vẻ trong cả bài, ông ta cũng chỉ muốn dồn công sức vào riêng cái điển cố hóc hiểm đó thôi.

Không phải họ Tập muốn chê ông Hồ Chí Minh đạo văn đâu. Người xưa gọi cách mô phỏng những câu thơ cũ của một nhà thơ nào đó mà mình tâm đắc là “tập cổ”, nếu ông Tập đem việc ấy ra để chê bai ngầm thần tượng của ĐCSVN thì chưa kịp đắc ý ông ta đã bị giới sành thơ cả trong và ngoài Trung Quốc cười khẩy, cho là không hiểu gì thi pháp thơ xưa. Ông ta dại gì mà làm vậy. Không. Họ Tập thâm và hiểm hơn nhiều.

Đành không ngại trùng lặp ông Lê Vĩnh Huy, tôi cũng xin nhắc lại nội dung cụ thể của đoạn trích kể trên, để có dịp giải trình với bạn đọc đôi điều về cách dùng điển của họ Tập mà tôi cho là tinh quái, “vượt mặt” người nghe, tại Hội trường Diên Hồng. Này nhé, Tập đã dẫn một câu mà chính là một vế trong bài luận bằng văn xuôi biền ngẫu (chứ không phải thơ) Bát quái đại diễn luận 八卦大演論 của Vương Bột (王勃 650-676) đời Đường. Cả hai vế đầy đủ như sau: 據滄海而觀眾水．則江河之會歸可見也，登泰山而覽群岳，則岡巒之本末可知也. Phiên âm: "Cứ thương hải nhi quan chúng thủy, tắc giang hà chi hội quy khả kiến dã / Đăng Thái Sơn nhi lãm quần nhạc, tắc cương loan chi bản mạt khả tri dã". Xin tạm dịch: "Tựa vững vào biển cả mà quan sát đông đúc dòng chảy, thì sông ngòi hội tụ về đâu đều có thể nhìn thấy / Trèo lên núi Thái Sơn mà ngắm nhìn cả bầy núi, thì gốc nguồn của mọi gò, ghềnh đều có thể biết hết".

Ta chú ý chữ "bản mạt" 本末 là gốc và ngọn, ở đây có hàm ý là chủ thể đứng trên đỉnh núi cao ngất có khả năng nhìn thấu đến tậngốc nguồn của từng thực thể nhấp nhô trong suốt cả một vùng. Dùng một vế trong ngữ đoạn của bài văn Vương Bột, tất nhiên thâm tâm Tập Cận Bình muốn nhắc cho người ta phải nhớ đến cả hai vế. Qua đấy, ông chủ Đại Hán nhằm kín đáo gửi đến người nghe – không chỉ trong phạm vi Việt Nam – hai thông điệp quan trọng sau đây:

1. Với bản lĩnh cao cường như ta, ta nhìn thấu tim đen của hết thảy các nước láng giềng, là trước sau gì cũng chỉ có quy tụ vào đại cường Trung Hoa mà thôi

Vế này Tập chủ ý nhắc lại lời Mao tại hội đàm Vũ Hán năm 1963, muốn lấy Việt Nam làm cửa ngõ để tràn xuống thôn tính sạch các nước Đông Nam Á (xem ở đây). Nhưng Tập hữu ý ẩn đi, bởi nói lộ liễu trong tình hình ASEAN đang rất cảnh giác với ông “bạn vàng” phương Bắc thì… lợi bất cập hại. Vuốt mặt phải nể mũi chứ! Chứng tỏ họ Tập hết sức tinh khôn, đúng như chữ “hồ nghi” – con cáo già, bước một bước lại phải ngó quanh ngó quất dọ dẫm kẻ thù ẩn nấp đâu đó.

2. Với tầm vóc cao vọi như ta, chỉ ta mới biết được tận ngọn ngành mọi đảo đá trên Biển Đông là thuộc nước chúng ta từ thời Cổ đại, chứ thấp lè tè như lũ chúng bay thì có biết đầu đuôi xuôi ngược gì đâu (chân lý không thuộc kẻ yếu như chúng bay).

Rõ ràng, tuy trong hai ngày đặt chân sang Việt Nam họ Tập không hề tuyên bố một lời nào về Biển Đông, nhưng đấy chỉ là bề ngoài. Thực chất, ông ta đã dùng chính câu văn Vương Bột để nhờ Bột phát ngôn giùm cho lời tuyên bố trắng trợn của ông ta. Ghê gớm sao mồm miệng sắc lẻm của ngài ngự hoàng triều phương Bắc.

Vậy mà một vài vị đại biểu Quốc hội, như ông Dương Trung Quốc, không hiểu sao ngay sau buổi đó lại có nhận xét rằng: “bài phát biểu của ông Tập vừa là ngôn từ ngoại giao vừa là nguyện vọng tốt đẹp!”. Chúng tôi không muốn trích dẫn có chừng ấy vì biết bạn đọc sẽ sốc, mà cũng hơi oan cho ông Dương. Thực ra, ông còn nói thêm – và đây mới là ý chính của ông: “Nói rất hay nhưng nói hay có làm được không? Sự có mặt của một nguyên thủ quốc gia trong Quốc hội Việt Nam lẽ thường là sự kiện có ý nghĩa, nhưng rõ ràng nó lại rơi vào một thời điểm, hoàn cảnh mà người dân rất quan tâm, và họ luôn có tâm thế so sánh giữa những gì của lời nói và những gì đang diễn ra. Tôi nghĩ giữa [với] các nhà lãnh đạo, cần đạt được sự nhất trí cao [giữa lời nói và việc làm], là việc rất quan trọng để người dân hiểu được và có sự chia sẻ” (xem ở đây).

Không hiểu trong 500 con người danh giá tiêu biểu cho quyền lực tối cao của giải đất hình chữ S có mặt trong ngày long trọng đó, mấy người có ý nghĩ như ông Dương Trung Quốc? Phải nói, nghĩ được như ông đã là một cách nghĩ tỉnh táo, không bị những lời văn hoa của ông “khách quý” cám dỗ đến mức “mụ người”. Nhưng ông nghị họ Dương đâu có biết ngài chúa trùm Đại Hán nào có chịu chỉ nói lời nói đẹp. Trong những lời bề ngoài tưởng là tốt đẹp ấy ông ta đã gài sẵn những cái bẫy nguy hiểm, đụng vào là chết. “Trèo lên núi Thái Sơn mà ngắm nhìn cả bầy núi, thì gốc nguồn của mọi gò, ghềnh đều có thể biết hết”. Ha ha, đừng có tưởng bở! Các ngươi thấy chưa, các ngươi chỉ là lũ chim gi chim sẻ ở chỗ đầm hồ, nghe ta nói “hòa” thì cứ nông nổi ngỡ là ta nói hòa thực, có biết đâu ta đây, đứng ở chóp núi Thái Sơn, ta đã dự liệu đâu đấy hết cả. Ta nói Biển Đông là thuộc quyền sở hữu của Trung Hoa từ thời Cổ đại, rành rành ra thế mà còn không biết ư? Không phải là nói chơi đâu. Để rồi xem.

Quả nhiên, vừa rời khỏi Việt Nam bay sang Singapore thì vị chúa tể nước Tàu đã không cần úp mở nữa. Ngài lộ mặt ngay là một kẻ bành trướng bá quyền trắng trợn, lên tiếng thẳng thừng rằng mọi đảo đá Trung Quốc cướp được của Việt Nam năm 1974, 1988, cũng như tất cả những gì chìm nổi trên Biển Đông, từ rất xa xưa vốn đã thuộc về Trung Quốc! Thế nghĩa là Việt Nam vào cái thuở nảo thuở nào đã từng xua dân chúng ra tận ngoài khơi chiếm đoạt đảo đá từ tay Trung Quốc, chứ đâu có phải Trung Quốc xâm lược Việt Nam. Một cái tát? Một cú lật bài tẩy đến là ngoạn mục, có phải thế hay không?

Thưa anh Dương Trung Quốc. Chắc không phải là nói quá khi tôi quả quyết rằng, cả 500 con người ngồi ngay như phỗng trước mặt vị Hoàng đế Trung Hoa hiện đại hôm 6-11 tại ngôi nhà Quốc hội Việt Nam đối diện vườn hoa Ba Đình, không trừ một ai, đều đã sập bẫy ngôn từ của “ông khách không mời mà đến” (bất tốc chi khách). Còn gì nữa. Nếu không rầu lòng mới là lạ.

N.H.C.